Molen De Vrede (1e), Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1839

verdwenen

1848

verbrand

opvolger

Zaandam-Oost (De Vrede (2e))

geschiedenis

Halverwege de negentiende eeuw zat er plots een behoorlijke opleving in de Zaanse houthandel. In een tijdsbestek van twintig jaar werden er nog een tiental nieuwe houtzaagmolens gebouwd. Ook De Vrede hoorde hierbij. Deze voor Zaanse begrippen zeer grote zaagmolen werd in het jaar 1839 gebouwd in opdracht van de Zaandammer houthandelaar Cornelis van de Stadt.
Cornelis van de Stadt, geboren in 1793, was de derde zoon van Engel van de Stadt, een van de grootste houthandelaren in de Zaanstreek in die tijd. Op zijn hoogtepunt werkte hij met ruim 6 zaagmolens. De meeste van die molens waren gesitueerd in het Oostzijderveld van Zaandam.
In 1814 traden de beide zoons van Engel van de Stadt, Cornelis en Huybert van de Stadt toe tot de onderneming van hun vader. Vanaf toen werd er gewerkt onder de firmanaam Engel van de Stadt & Zoonen.
In 1819 stierf Engel van de Stadt op 72-jarige leeftijd. Zijn bezit werd verdeeld onder zijn beide zonen, zij hielden vanaf toen de firma gaande.
De zaken gingen de beide broers voor de wind. Zo vond er in 1825 een grote uitbreiding plaats met de overname van drie molens van de Zaandammer houthandelaar Dirk Dekker. Dit waren de beide paltrokken De Stuurman of Het Vergulde Hert en De Boendermaker en de bovenkruier Het Bruine Schaap.
In 1828 besloten de beide broers om hun vennootschap te beëindigen en ging ieder voor zichzelf beginnen. Op 1 januari 1828 werden de gezamenlijke bezittingen bij notaris Dozy in Zaandam verdeeld.
Huybert van de Stadt kreeg de volgende bezittingen toebedeeld, de twee bovenkruiers De Bakker en De Jonge Beer, de paltrok De Engel en de pelmolen De Bootsman.
Cornelis van de Stadt kreeg de Westzaandammer paltrok De Witte Ster, de bovenkruier Het Bruine Schaap en de paltrokken De Huisman, Het Vergulde Hert en De Boendermaker. Verder bleef Cornelis van de Stadt actief onder de oude firmanaam.
Ondanks enkele moeilijke jaren gelukte het Cornelis van de Stadt om een bloeiend bedrijf op te bouwen, wat in omvang groter was dan dat van zijn vader.
In 1838 kocht Cornelis van de Stadt een stuk land dat bekend stond onder de naam het Duifjesven. Op dit stuk land liet hij De Vrede bouwen. Deze nieuwe molen was vermoedelijk een van de grootste zaagmolens, zoniet de grootste die in de Zaanstreek was gebouwd. De molen stond zeer hoog op zijn fundering en was voorzien van diverse houtloodsen.
In 1845 tenslotte nam Cornelis van de Stadt ook nog de paltrok De Jonge Arnoldus over. Met deze koop bezat Van de Stadt nu alle molens die waren gelegen aan de Hanepadsloot in Zaandam.
In de daarop volgende jaren deed Cornelis van de Stadt zijn bezit langzamerhand over aan zijn zoons (hij had er 10). Zo kregen (kochten) in 1842 de twee oudste zoons van Cornelis, Engel en Cornelis jr., de zaagmolens De Witte Ster en Het Bruine Schaap van hun vader.
Op 31 mei 1848 raakte De Vrede door onbekende oorzaak in brand en werd de molen volledig in de as gelegd. De molen was goed verzekerd en er volgde herbouw.
De brandkroniek van Nan van Pomeren meldt het volgende over de brand.
“1848. 31 mei. Verbrandde te Zaandam aan den Zuiddijk, de Houtzaagmolen “de Vrede”, toebehoorende aan den heer Cs. van de Stadt, de molen was 9 jaar oud. Herbouwd.”

Bronnen:
“Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S.Hart 1951 blz. 233-240
“Duizend Zaanse molens” P.Boorsma 1968 blz. 121
“Brandkroniek, vanaf 1656 tot september 1906” N. van Pomeren 1906 blz. 25
F. Rol, Zaandijk