Molen De Grutmolen, Nijkerk

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1656

verdwenen

circa 1867

1720 van water- naar roskracht 1867 gesloopt

geschiedenis

Jan Claessen vroeg in 1655 toestemming voor de bouw van een grutmolentje "in den Ampte van Nijkerck vlack int velt beneden t'Clooster", aan de Brede Beek die dwars door het stadje stroomde. De bakkers en veel ingezetenen steunden hem en op 18 maart 1656 kwam de vergunning, terwijl de bouw reeds half oktober 1655 begonnen was. Beneden de molen liep het water via de havenkolk en de Vaart naar de Zuiderzee af.

Nijkerk lag gunstig voor de grutterij: de Veluwse zandgronden waren uitmuntend geschikt voor de teelt van boekweit, maar ook voor tarwe, haver en gerst. In een zijwaarts, diep ingegraven inham konden de grote schepraderen door de snel stromende beek worden aangedreven.

In 1678 werd de molen met toebehoren uit de boedel van de broer van Aert Peters van Beijsteren en Woutertjen Collerts in leven Echteln verkocht aan Hessel Jans Grutter en zijn vrouw Jannitjen Jacobs. Omdat de Vaart beneden de molen geheel verzandde werden in 1681 omvangrijke waterwerken uitgevoerd aan de Arkergraft, "beginnende van 't Verlaet en de grutmuele".

Toen Nijkerk de Arkergraft ging verbreden en verdiepen zodat schepen vrijere en gemakkelijker vaart kregen, raakte de watermolen in moeilijkheden: de waterkracht werd te gering. Daarom stapte de molenaar rond 1720 over op aandrijving door een rosmolen, in de grote schuur liep het paard dag in dag uit zijn rondjes, aangespoord door de zweep van de gruttersknecht.

Opregte Haarlemsche Courant, 14-04-1825
Daar wordt uit de hand te Koop gepresenteerd: Eene OLIE-MOLEN, door een Paard gedreven wordendee ,voorzien van alles wat ineen zoodanige Molen noodig is, en in goede orde, met een afgesloten berging voor Olie, Zolder voor Zaad er op te leggen, en een Stal voor twee Paarden, met een annexe groote Tabaks-Schuur, mede in goede orde, tezamen lang 63, en breed 10 ellen nederlandsche maat, gelegen aan de Vaart te Nijkerk; nader informatie begerende adresseren zich bij de Wed. D. LASSERE, te Nijkerk. Brieven franco

Opregte Haarlemsche Courant, 20-08-1825
Er wordt uit de Hand te Koop gepresenteerd, het kompleet in order zijnde BINNEN-WERK van een Olie- Molen, door Paard of Paarden gedreven wordende, des verkiezende kan de Kooper ook het GEBOUW, dat de Olie- Molen omvat, er bij koopen, zonder de anexe Schuur, zoo als dat perceel voor eenige tijd is Geannonceerd geweest, staande te Nijkerk, Prov. Gelderland, aan de Vaart, adres bij Hk. van KALKEN aldaar. Brieven franco.

Vanaf begin 18e eeuw werd het deel van de Vaart tussen de molen en het tegenwoordige gemeentehuis niet meer voor de scheepvaart gebruikt, daarom niet meer onderhouden en het slibte helemaal dicht. In de 18e eeuw werd de familie Campert eigenaar van de rosmolen, tot 1865.

In 1867 nam de gemeente het pand, na wat onderhandelingen over de prijs en een collecte bij de inwoners, van de grutter over voor de sloop, om ruimte te maken voor vergroting van de veemarkt. De grutter bedong nog dat op die plek nooit meer een gebouw zou mogen worden gebouwd, vanwege het vrije uitzicht vanuit zijn statige herenhuis aan de overzijde.

Bronnen:
- "Nijkerk in vertellingen", 1978. Jac. Cozijnsen-Petersen, foto's. Gé Verhoog, tekst.
- "Op kracht van stromend water", Hagens 1998.