Molen Niedorperkogge-strijkmolen nr. 1/ Admiraalsmolen, Lutjewinkel

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1654

verdwenen

1911

gesloopt

geschiedenis

De waterhuishouding in de Niedorperkogge liet in de 17e eeuw nogal wat te wensen over. Door droogmaking van enkele plassen nam de boezem flink in omvang af, en de uitwatering bij Kolhorn werd steeds moeilijker. Dat laatste werd ondermeer veroorzaakt door aanslibbing in de Zuiderzee in de luwte van de drooggemaakte Wieringerwaard.

Op 15 september 1653 werd toestemming gegeven tot het bouwen van strijkmolens bij Lutjewinkel en het maken van een uitwateringssluis in de Westfriese Zeedijk. De bestuurders van de Schagerkogge lieten in november weten niet te willen meebetalen, en op 11 december 1653 gingen ze akkoord met afscheiding van de Niedorperkogge. Daardoor moest onder meer de molen van de Moerbeekpolder verplaatst worden. In 1654 werd begonnen met de aanleg van strijkmolens, kolk en sluis.

De vijf strijkmolens maalden het boezemwater uit de Kromme Gouw in de Grote Kolk, vervolgens stroomde het via de Boerensluis in de Zuiderzee. Na aanleg van de Groetpolder stroomde het uitgemalen water uit de Boerensluis via het Boerensluiskanaal naar het noorden, en bij Kolhorn in het Kolhorner Diep.

Door het rijzen van het boezempeil als gevolg van het uitmalen van de onderliggende polders, gingen de schepraderen van de strijkmolens steeds dieper door het water. Later werden ze vervijzeld om de capaciteit te vergroten. De oostelijkste molen werd de Admiraalsmolen genoemd, als daar het sein gehesen werd dienden de andere vier molenaars ook direct met malen te beginnen.

Aangezien bleek dat het boezempeil met de strijkmolens goed te beheersen was, ging het bestuur van de Schagerkogge uiteindelijk toch overstag en besloot in 1738 tot de bouw van hun eigen drie strijkmolens ten westen van Kolhorn.

Als gevolg van vervanging van de poldermolens door stoomgemalen konden de molens rond de 1870-er jaren de boezem niet altijd meer goed op peil houden. Daarom werd op 13 april 1875 aan ijzergieterij "De Prins van Oranje" te Den Haag opdracht gegeven tot de levering van een stoommachine en pomp, met een capaciteit van 140 m3 per minuut. Timmerman P. Koomen te Lutjewinkel maakte de gebouwen hiervoor, in oktober 1876 was alles gereed.

Begin twintigste eeuw bleek de uitmaalcapaciteit toch weer te klein te zijn. Vanwege lagere exploitatiekosten besloot het koggebestuur tot de bouw van een dieselgemaal naast het stoomgemaal. Reeds begin 1911 was dit in bedrijf. Omdat de beide gemalen samen voldoende capaciteit hadden, werden de strijkmolens in 1911 gesloopt.

Eind 1950-er jaren werd er een nieuw gemaal De Waakzaamheid gebouwd bij de Braaksluis in het Kanaal Omval-Kolhorn. Aangedreven door een 180 pk dieselmotor kon dit 750 m3 per minuut uitmalen. Omdat dit gelijk was aan de totale uitmaling door de polders, kon de boezem nu te allen tijde op peil worden gehouden.

De Boerensluis werd in 1962 gedempt, veel ervan moet nog in de dijk verborgen zitten. Het Boerensluiskanaal is ook niet meer. Het stoomgemaal is compleet verdwenen, net als het interieur van het oude dieselgemaal. De Molenkade bestaat nog wel, tussen het gras steken hier en daar nog de fundamenten van de strijkmolens van de Niedorperkogge omhoog.

Bron: Informatiefolder van Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen in Hollands Noorderkwartier, voor de tentoonstelling "De bemaling van de Niedorperkogge door de eeuwen heen", ca. 1992.
-----

Aan de vijf strijkmolens van de Niedorperkogge werd van 1837 t/m 1846 voor ƒ 20.193,02 aan onderhoud gepleegd.
Bron: Waterlands Archief, Purmerend.