Molen Polder Witmarsum / Ypmapolder, Witmarsum/ Wytmarsum

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1832

1870 verbrand en herbouwd

verdwenen

1941

1938 of 1941 gesloopt

geschiedenis

De IJpmapolder kwam in 1819 tot stand, op initiatief van IJ.J. IJpma te Witmarsum.

De windwatermolen die het complex bemaalde, was steeds particulier bezit van de familie IJpma.
De bemaling van de polder was niet geregeld bij poldercontract maar door middel van een groot aantal afzonderlijke contracten tussen de moleneigenaar en de belanghebbenden.

In 1891 verzochten J. van der Wal, Abel W.E. Kooistra en Evert Jansen te Witmarsum in opdracht van de ingelanden van de polder om oprichting van een waterschap voor het gebied. Volgens hen was de polderbemaling onvoldoende. Als oorzaak wezen zij op de gebrekkige manier waarop de verplichtingen van moleneigenaar en belanghebbenden was geregeld. Vastgelegd was slechts dat de eigenaar van de molen voor de bemaling en het onderhoud van een viertal pompen te zorgen had. Over het onderhoud van de molensloten, de dijken, dammen en verdere duikers ontstond dan ook voortdurend onenigheid. Het gevolg hiervan was dat de watertoevoer naar de molen onvoldoende was, zodat overtollig water niet snel kon worden weggemalen.
Het provinciaal bestuur reageerde positief op het verzoek van de ingelanden. Onder behoud van de oude naam werd het poldergebied in 1892 in waterschapsverband gebracht.

In 1892-1894 werden verkocht door Tietje en Fokje IJpma aan het Waterschap De IJpmapolder: de eigendommen behorende tot de IJpmapolder, bestaande uit een windwatermolen met molenaarshuis, staande op de percelen kad. gemeente Witmarsum, sectie B nrs. 978 en 979, de bij de molen behorende roerende goederen en een aantal pompen en duikers.

De polder was er al vroeg bij met zelfzwichting. De Leeuwarder Courant van 9 juli 1895 meldde dat Het aanbrengen van de vereenvoudigde zwichtmethode en eenige andere werken bij de aanbesteding was gegund aan K.B. Kroon uit Witmarsum voor 655 gulden.
De Friese kranten volgden door de jaren trouw de berichtgeving van de IJpma Polder.

Al op 30 april 1931 meldde het Leeuwarder Nieuwsblad dat voorzitter A. Bangma afscheid nam en daarbij een gevulde koperen sigarenkist kreeg waarin de molen en het molenaarshuis waren gegraveerd.

Het Leeuwarder Nieuwsblad van 18 juni 1937 geeft o.a. de volgende tekst (met foto):
De IJpma-polder is op aandrang der toenmalige regering ten tijde van Napoleon in 1810 opgericht, onder leiding van een der vooraanstaande landbouwers IJeb Jans IJpma, woonachtig op de later afgebrande boerderij in de kom van het dorp Witmarsum. Genoemde IJpma sloot een contract met de ingelanden om voor de bemaling te zorgen en stichtte een molen op de plaats waar de tegenwoordige staat. Deze molen ging later over aan diens zoon Gerrit IJebe IJpma, eveneens 'n bekende persoonlijkheid op poldergebied. Na in 1870 door warmloopen bij een storm te zijn afgebrand, werd de tegenwoordige molen gesticht. In 1891 ging deze in eigendom over aan erven IJpma, totdat in 1892 het waterschap „de IJpma-polder" werd opgericht en de molen met alle andere eigendommen bij de bemaling behoorende, aan het waterschap overging.
Thans zal hij wegens te hooge reparatiekosten worden afgebroken.

Ook de Leeuwarder Courant van 19 juni 1937 nam dit bericht op. Het Nieuwsblad van Friesland van 11 juni 1937 had al gemeld dat met 70 tegen 13 stemmen was besloten tot elektrische bemaling van de polder.
Hoewel het oprichtingsjaar van de polder niet lijkt te kloppen, zal er toch wel enige waarheid zitten in de vermelding van de brand in 1870. Dat zou betekenen dat de molen minder oud was dan de polder.

Dick Bunskoeke, 3 mei 2020.
-----

Toen eind 1930-er jaren bleek dat de molen een grote reparatie moest ondergaan, ging men zich oriënteren op de voor- en nadelen van windbemaling versus bemaling door middel van een elektro- of een oliemotor. Elektrische bemaling bleek op grond van dit onderzoek de beste oplossing. Vervolgens werd in 1938 de molen afgebroken en bouwde men op dezelfde plaats een elektrisch aangedreven gemaal.
Bron: archief van Waterschap De IJpmapolder, (1891) 1892-1976 (1977), Archiefnet.
-----

De binnenroede (Pot nr. 2666) van deze molen is nadat hij in 1938 is verlengd (van 17,20 naar 18,60 m) in de Lonjé-/ Tadema-molen gestoken. Daar heeft hij tot 2002 dienst gedaan om vervolgens in 2007 weer te worden gebruikt in de Achlumermolen. Fraai staaltje van hergebruik.
Cees Foppele, 16 aug. 2007.
-----

De roeden van de Ypma-molen werden opgekocht door timmerbaas Tol uit Witmarsum die ze wel wou doorverkopen aan molenmaker Westra uit Franeker, voor ƒ 350 en een nieuw krooshek. Na enige tijd slaagde Hendrik Westra er echter in ze voor ƒ 37,50 over te nemen. Een roede ging naar de Marnepolder, de andere naar Leiden.
Bron: "Met een oud-molenmaker op karwei, herinneringen van wijlen Hendrik Westra Kzn.", art. door Gerben D. Wijnja in De Utskoat nr. 40, dec. 1985.

Enige gegevens over de familie IJpma:
Simen Mints IJpma / IJbema geboren in 1757 te Niebert (gem. Marum) en op 84 jarige leeftijd op 10 februari 1841 overleden.
Even een paar generaties verder:
Jogchum Ments IJpma, -mijn grootvader- geboren op 23 januari 1865 te Niebert en op 10 april 1937 op 72 jarige overleden te Ald Beets. (Dus naar Friesland verhuisd).
Kort voor hij overleed vroeg hij aan mijn vader (Roelf IJpma, 6 mei 1904, overleden op 82 jarige leeftijd te Hippolytushoef) (in 1928 verhuisd naar Dirkshorn Noord-Holland) of ik, zo mijn moeder binnenkort van een zoon zou bevallen, de namen: Jogchum Roelf Simon mocht krijgen. En zowaar, op 24 mei 1937 werd ik geboren en werd de vraag werkelijkheid!

Twee broers van mijn vader zijn in Friesland blijven wonen, resp. Nij Beets en Tynje.
In hoeverre de “stichter” van de IJpma-polder bij Witmarsum op eniger wijze tot mijn “familie” kan worden gerekend kan ik niet achterhalen, doch ik vind het interessant dat onze naam - IJpma-polder - bestaat.

informatie van: Jogchum IJpma, 11 mei 2022