Molen De Grootvorst, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1699 - 1700

verdwenen

1928

verbrand

opvolger

Zaandam (De Poelenburg)

geschiedenis

Pelmolen De Grootvorst had geen voorganger. De molen werd eind 1699 begin 1700 gebouwd. Dit blijkt uit de windbrief en de bijbehorende verbandacte, die hieronder volgt:

"Verband Brief De Grootvorst van Moskovien, Oostzaandam
Wij Hr. Quintijn Coenen Schout Louris Pietersz Louwe ende Dirck Willemsz Seemel Scheepenen inden banne van Oostsanen Doen kenlijk Dat Voor ons Gecompareert is d\'Eersame kornelis Migchielsz Calv als Vader en Voogt over Sijn Soon kornelis kornelisz Calv jegenwoordig uijtlandig sijnde dewelke te kennen gav dat den Voorn. soon geobtineert had van de Ed.Mog. Heeren Raden en Meesters van de Reeck Der Domeijnen Vande ED; Gro. Mog. heeren Staten van Holland en West Vriesland het regt van de Wind nodig tot een pelmolen genaemt De Grootvorst van Moscovien Staende bij hem opgerigt tot Oost Saendam aen de Kalverdijk belent ten Suijden de molen de Haan ten noorden de molen de Kat mids daer voor Jaerlijccxs ten profijte van de Domeijnen betalende tot Ervpagt en Recognitie een somme van twaalv ponden te XL. Groote het pond verklaerde dier halve den voorn. Calv voor de promte en precijse voldoeninge van de voorsz. Ervpagt welk sijn aanvank heeft genomen met den Eersten april ao. 1700 als wanneer De voorsz molen eerst gangkbaar is geworden mitsgader voor de nacominge van alle de verdere Stipulatien ende Conditien inden wintbriev uijtgedruckt specialijk te Verbindenten besoeve van hoogst gedagte haer hoog Mog; de voorsz molen met het Ervpagt deselve op Staet om in Cas van Enig gebrek inde nakominge der Voorsz Conditien t selve daer aen te verhalen met de kosten alles sonder fraicdejuc Oirkonde.
Geteekend den 22 Meij ao. 1701"

De molen begon dus op 1 april 1700 te werken. Dat gegeven weerspreekt gelijk de eeuwenlange mythe dat tsaar Peter de Grote tijdens zijn bezoek in augustus 1697 aan de molen had getimmerd. Het bouwen van een molen vergde rond 1700 geen drie jaar, maar slechts een paar maanden. Dit omdat alle onderdelen op de molenmakerij werden gemaakt en vervolgens als een soort bouwpakket op het molenerf in elkaar werden gezet.

De verbandacte is onder archiefnummer 454 - 127 geregistreerd in het oud-rechterlijk archief van de Banne Oostzaan, dat zich in het gemeentearchief Zaanstad bevindt.

Pieter Jansz Couwenhoven, de laatste eigenaar, ging in 1922 failliet, maar kocht de molen in 1927 terug van het Oostzaanse sloopbedrijf De Boer.
Ron Couwenhoven, 18 aug. 2013.
----

De molen was eigendom van Pieter Couwenhoven jr. Couwenhoven was een van die personen die geen afscheid konden nemen van de windkracht. Naast de Oostzaandammer pelmolens De Witte Klok, De Grootvorst en De Zeilenmaker, bezat Couwenhoven ook nog de oliemolens Het Jonge Vool en De Koperslager, respectievelijk in Wormerveer en Zaandijk.

Couwenhoven hield De Jonker tot 1922 in bedrijf. Daarna moest de man noodgedwongen zijn molenbezit laten veilen. De Grootvorst werd gekocht door het Oostzaanse slopersbedrijf De Boer. De schuur van De Grootvorst werd vijf jaar lang verhuurd. De molen stond stil. Eind 1927 kocht Pieter Couwenhoven de molen terug en liet hem restaureren door de molenmaker Boerendans uit Zaandam. Begin 1928 was De Grootvorst weer operationeel en draaide.

Maar op 28 maart 1928 ging hij verloren toen de aanpalende meelfabriek De Haan in brand vloog en de brandweer vergat een watergordijn tussen de als een fakkel brandende fabriek en de molen te zetten. Er werd nog geprobeerd overslaan te voorkomen door middel van het zogenaamde "vonken malen". Op de binnenroede werden twee zeilen losjes bevestigd, met de zwichtlijnen los. Helaas, in dit geval hielp het vonken malen niet. Van de molen bleef niet meer dan een rokende puinhoop over.
Rob Pols/ Ron Couwenhoven.